نمازخانه

وقت نماز بود، صدای اذان از پشت پنجره خانه، دل را نوازش می كرد، بچه ها داخل اتاق مشغول بازی بودند، مادر وضو گرفته بود، و پدر هم در حال وضو گرفتن بود، بچه‌ها همین طور كه بازی می‌كردند به اعمال و رفتار پدر و مادر توجه داشتند ...

مادر چادر زیبا و سفیدی كه به هنگام نماز به سرش می انداخت، را به سر انداخت، چرا كه با آن چادر، حوریه‌ای زیبا و مهربان می‌شد كه تماشایش آرامش‌بخش بود، جا نماز زیبایش را وسط اتاق پهن كرد، عطر مخصوص نماز كه وقتی در فضا می‌پیچید همه را مدهوش می‌كرد، باز در فضای خانه می‌چرخید، بچه‌ها این حالت مادر را خیلی دوست داشتند و البته پدر هم مشغول پوشیدن لباس‌های زیبایش و شانه كردن موهایش برای رفتن به مسجد بود.

مادر آرام آرام وارد نماز شد، به چه زیبا بود تماشا كردِن ملكوت مادر، بچه‌ها چقدر دوست داشتند كه در این ملكوت شریك باشند و لذا آن ها نیز به تقلید از مادرشان به معراج رفتند ...

بله یكی از راه‌های تربیت فرزندان این است كه والدین به هنگام انجام عبادت و گفتگوی با خدا بهترین و زیباترین لباس‌هایشان را بپوشند و خودشان را خوشبو كنند، بچه‌ها از این اعمال می‌فهمند كه این عملی كه انجام می‌شود بسیار مهم است و لذا به آن علاقه‌مند می‌شوند و به مرور زمان اهمیت آن با گوشت و پوستشان آمیخته می‌شود.

خداوند مهربان نیز انسان‌ها را دعوت كرده است كه هنگام نماز لباس‌های زیبا و ...بپوشند و فرموده است:

«زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید».[1]

این جمله مى‏‌تواند هم اشاره به "زینت‌هاى جسمانى" باشد كه شامل پوشیدن لباس‌هاى مرتب و پاك و تمیز، و شانه زدن موها، و به كار بردن عطر و مانند آن مى‏‌شود، و هم شامل "زینت‌هاى معنوى" یعنى صفات انسانى و ملكات اخلاقى و پاكى نیت و اخلاص باشد.[2]

یكی دیگر از عوامل تربیت فرزندان پر كردن اوقات فراغت است، اگر به بزهكاری و راه خلاف رفتن بسیاری از جوانان خوب زوم كنیم و زیر زره بین علت و معلول قرار دهیم می‌بینیم كه این شخص زمانی سراغ بزهكاری و خلاف رفته است كه اوقات فراغت داشته و از بیكاری و گذران عمر به این راه متوسل شده است، چرا كه اگر انسان خودش را مشغول كاری نكند هوای نفس و شیطان او را به طرف خود كشیده و به سوی خلاف می‌برد.

از راه های تربیت درست فرزندان، خوش اخلاقی با آن‌ها است، چرا كه اولین مرحله تربیت جذب كردن آن شخص به سوی خود است و برای این كه انسان بتواند كسی را به سوی خودش جذب كند باید با او از در مهربانی و خوش اخلاقی وارد شود، حتی رسول خدا هم كه پیامبر الهی است و برای تربیت عموم مردم مبعوث شده بود، به وسیله اخلاق خوشش بود كه مردم را به طرف خودش جذب نموده بود و خداوند از این مساله پرده برداشته است.

همان گونه كه امیر المومنین در این خصوص می فرماید: «اگر تو خودت‌ را متوجه‌ كاری‌ نكنی‌، نفس‌ تورا مشغول‌ به‌ خودش‌ می‌كند.»[3]

بله اگر پدر و مادر كه دلسوزان اصلی فرزند هستند برای فرزندشان برنامه ریزی نداشته باشند و از طریق درست اوقات فراغتشان را پر نكند قطعا هوای نفس و شیطان برای او برنامه ریزی خواهند كرد و طبق میل خودشان او را تربیت خواهند كرد.

یكی دیگر از راه های تربیت درست فرزندان، خوش اخلاقی با آن‌ها است، چرا كه اولین مرحله تربیت جذب كردن آن شخص به سوی خود است و برای این كه انسان بتواند كسی را به سوی خودش جذب كند باید با او از در مهربانی و خوش اخلاقی وارد شود، حتی رسول خدا هم كه پیامبر الهی است و برای تربیت عموم مردم مبعوث شده بود، به وسیله اخلاق خوشش بود كه مردم را به طرف خودش جذب نموده بود و خداوند از این مساله پرده برداشته و می‌فرماید:

«به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏‌شدند.»[4]

یكی دیگر از عوامل تربیت فرزندان پر كردن اوقات فراغت است، اگر به بزهكاری و راه خلاف رفتن بسیاری از جوانان خوب زوم كنیم و زیر زره بین علت و معلول قرار دهیم می‌بینیم كه این شخص زمانی سراغ بزهكاری و خلاف رفته است كه اوقات فراغت داشته و از بیكاری و گذران عمر به این راه متوسل شده است، چرا كه اگر انسان خودش را مشغول كاری نكند هوای نفس و شیطان او را به طرف خود كشیده و به سوی خلاف می‌برد

این آیه به خوبی نشان می‌دهد حتی پیامبر هم برای تربیت نیاز به اخلاق خوش و مهربانی دارد، چرا كه انسان طبیعتا دنبال كسی می‌رود كه به او مهر می‌ورزد و از خشونت و سنگدلی بیزار است، در كانون خانواده هم اگر مهر و محبت و خوش اخلاقی حاكم باشد قطعا بچه‌ها به محیط خانه علاقه‌مند خواهند شد و اگر سنگدلی و خشونت حاكم باشد بچه‌ها با كمتر محبتی كه از دیگران ببینند جذب آنها می‌شوند و چه بسا به دام افراد شیاد و خلاف‌كار بیفتند چرا كه آن‌ها در ابتدای امر برای جذب دیگران خود را شخصی دلسوز و مهربان معرفی می‌كنند و وقتی انحراف مورد نظرشان را اعمال كردند چهره واقعی خودشان را نشان می دهند ... .

ولی اگر این بچه در خانه ارضا می‌شد و مورد مهر و محبت قرار می‌گرفت سراغ این شیادان و فاسدان نمی‌رفت و در نتیجه به گناه و فساد آلوده نمی‌گشت.

[1]. یا بَنی‏ آدَمَ خُذُوا زینَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد...». سوره اعراف: 31

[2]. تفسیر نمونه، ذیل آیه فوق

[3]. «النفس‌ ان‌ لم‌ تشغله‌ شغلك؛» غزرالحكم، 318

[4]. «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلین». آل عمران: 159

حقايقي که در قرآن کريم بيان شده است، در صورتي که انسان آن‌ها را در وجود خودش به کمال برساند و حقيقت را تبديل به حقيقت جامع کند، بدون شک با به کمال رساندن حقايق و جامع نمودن حقيقت، به رحمت وجود مقدّس حضرت حق خواهد رسيد. من دو نمونه از اين حقايق بيان شدة قرآن کريم را براي‌تان مي‌گويم. خود شما هم تصديق خواهيد فرمود که جز با کمال رساندن اين حقايق، يا با جامع نمودن حق، دسترسي به رحمت پروردگار ميسّر نخواهد بود. در آغاز سخنم، حقيقتي را عرض مي‌کنم که به عنوان حکمي از احکام شرعية پروردگار مطرح است. نماز در قرآن، در نزديک به صد و سه آيه، و از ابتداي آن تا آخرين جزء‌اش هم مطرح است و به طور يقين، سبب رساندن انسان به رحمت حق است، امّا شما در قرآن مجيد ملاحظه مي‌کنيد که پروردگار نماز را درخيمة حيات نمازگزار به صورت...

آداب نماز بطور كلی می توان شرایط آداب نماز, را به دو بخش اصلی تقسیم كرد: 1. صفات و ویژگی های نمازگزار قبل از ورود به نماز. 2. آداب و شرائطی كه می بایست یك نماز گزار واقعی آنها را درحال نماز رعایت كند.

الف: در بخش اول از باب نمونه می توان به این امور اشاره كرد:
1. تقوی و ترك گناه: از امور مهمی كه بیش از هر چیز رعایتش برای نمازگزار واقعی ضروری است محافظت بر نفس و اعمال و رفتار خویش است یعنی دوری گزیدن از هر آنچه را كه خداوند متعال از انجام آن ناخشنود است و گناه و معصیت الهی بشمار می رود، چرا كه حقیقت گناه و معصیت چیزی جز آلودگی و نجاست و تیرگی نفس و جان آدمی نیست و برای نمازگزاری كه مدعی است می خواهد به معراج و ملكوت پرواز كند و هم آوا و هم سخن خداوند و فرشتگان شود.و با این كدورتها و آلودگی روحی و سنگینی گناه به ملكوت اعلی راه نمی یابد و با قلبی كه شیطان آن را تصرف كرده متوجه خدا نمی شود و با زبانی كه در اثر گناه لال شده با حضرت دوست سخن نمی گوید. از این روی در قرآن بر پرهیز از گناه و معصیت تأكید شده و می فرماید: « بگو ای اهل کتاب! بیایید به یک کلمه (ایمان)که مشترک بین ما و شماست ایمان آورید و جز خدا را نپرستیم و برخی دیگر را تحت سلطه قرار ندهیم.» [1]
و از صبر و نماز یاری جوئید و این كار سنگین و گران است مگر بر خاشعون. در اینجا صبر را به معنای عام از ما خواسته شده هم صبر بر سختی ها و ناگواری ها و هم صبر بر عبادت و هم صبر بر معصیت و پرهیز از شهوت ها و لذتهای نامشروع كه مبغوض خداوند هستند.
از طرفی در آیات و برخی روایات همین تقوی و پرهیز از معاصی را از یك نمازگزار واقعی، متوقع است و خواستار نتیجه واقعی و عینی نماز است یعنی نمازی می خواهد كه«تنهی عن الفحشاء و المنكر»[2] باشد رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:«هر كس نمازش او را از فحشاء و منكر باز ندارد هیچ بهره ای جز دوری از خدا نبرده است»[3]
2. انفاق و اعطاء زكات و صدقه به مستمندان:
قرآن می فرماید:«به بندگان مؤمنم بگو: نماز را بپای دارند و در نهان و آشكار از آنچه روزیشان داده ایم انفاق می كنند.»[4] و در جایی دیگر در وصف نمازگزاران می فرماید:«آنها در اموالشان برای تقاضا كنندگان و محرومان حق معلومی را پرداخت می كنند»[5] پس معلوم می شود كه یك نماز گزار واقعی كسی است كه در حالی كه مواظبت بر اعمال و رفتار شخصی خود و عبادات خود دارد از مردم و محرومان جامعه فاصله نگرفته و از كمك و دستگیری افراد نیازمند و ناتوان غافل نیست و همواره با اعطاء صدقات واجب(زكات و خمس) و صدقات مستحبی و هر كمكی كه از دستش برآید برای نیازمندان كوتاهی نمی ورزد.
3. اطاعت از رسول و خاندانش: بی شك هر عبادت وكار خیری كه از آدمی سر می زند اگر رضایت و امضاءِ و تأیید پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ در آن نباشد و آدمی نتواند عملاً مطیع و پیرو اصیل آن ذوات مقدس در همه ابعاد و رفتار وكردار نباشد آن عبادت اصلاً به سرانجام نمی رسد و هیچ ارزش و بهائی ندارد. از این رو پایبندی به اصل امامت و ولایت و رهبری ضروری است چرا كه نماز را جهت دار می كند و آنرا مقبول حق می گرداند.
قرآن كریم می فرماید:«و اقیموا الصلوه و آتوا الزكوه و اطیعوا الرسول ...»[6] نماز را بر پا دارید و زكات را بدهید و رسول خدا را اطاعت كنید تا مشمول رحمت او شوید.
4. امر به معروف و نهی از منكر:
یكی دیگر از اموری كه رعایت آن بر نمازگزار واقعی ضروری است، آن است كه علاوه بر مواظبت بر اعمال و رفتار خویش می بایست نسبت به افعال و كردار خانواده و نزدیكان خود و دیگر افراد جامعه خویش غافل و بی تفاوت نباشد و آنها را از منكرات بر حذر دارد و به سوی اعمال شایسته ترغیب سازد لذا می فرماید:«یا بنی اقم الصلوه و أمر بالمعروف و انه عن المنكر»[7] پسرم نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهی از منكر كن.
در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ شرایط نمازگزار واقعی را اینگونه برمی شمارد:«خداوند تبارك و تعالی می فرماید: همانا نماز كسی را قبول می كنم كه:1. در برابر عظمتم تواضع كند و برایم خاكسار باشد 2. برای رضای من از شهوات دوری جوید 3. روزهایش را با ذكر من به شب رساند 4. بر بندگانم فخر نفروشد 5. گرسنگان را سیر كند 6. برهنگان را بپوشاند 7. بر مصیبت دیدگان رحم كند 8. بی پناهان را پناه دهد.[8]
ب) اما شرایط و آداب نمازگزار واقعی در خود نماز:
قبل از بیان این صفات باید دانسته شود كه برای نماز غیر از این صورت ظاهری، حقیقت و باطنی است كه دارای آدابی مخصوص به خود است و چنانچه ظاهر آن را آدابی است كه مراعات آنها ضروری است بطوری كه اگر آنها را رعایت نكند موجب بطلان و نقصان نماز صوری است؛(مانند رعایت نكردن آداب و احكام شرعی و فقهی نماز همچون طهارت ظاهری بدن و لباس و مكان از نجاسات ظاهری و صحت وضو و افعال و اذكار نماز) همینطور برای نماز آدابی است به نام آداب قلبیه و باطنیه كه با مراعات ننمودن آنها نماز معنوی باطل و ناقص می شود.[9]
بدین جهت مراعات و محافظت بر تمام آداب ظاهری و باطنی نماز امری است ضروری، چرا كه نمازی كه مقبول حق واقع شود همین نماز است. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرماید: كسی كه نماز واجب خود را در اول وقت ادا كند و حدود آنها را حفظ نماید، فرشته ‌آنرا سپید و پاكیزه به آسمان می برد و نماز به نمازگزار می گوید خدا تو را نگاه دارد همان گونه كه مرا نگاه داشتی ... و كسی كه نمازهایش را بی سبب به تأخیر بیندازد و حدود آنها را حفظ نكند، فرشته نماز او را سیاه و تاریك به آسمان برد در حالی كه نماز با صدای بلند به نمازگزار گوید مرا ضایع كردی خدای تو را ضایع كند آنچنانكه مرا ضایع كردی و خدا تو را رعایت نكند آنچنان كه تو مرا رعایت نكردی»[10]
اما برخی از آداب باطنیه این سلوك روحانی و معجون الهی كه یك نمازگزار واقعی باید بر آنها مواظبت كند عبارتند از: 1. خشوع: یعنی خضوع و فروتنی كامل در برابر هیبت و عظمت جمال و جلال محبوب. «قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون»[11] همانا رستگار شدند مؤمنانی كه در نمازشان خاشع اند.
2. طمأنینه: به این معنا كه نمازگزار عبادت و نماز خود را از روی سكونت قلب و اطمینان خاطر بجا آورد زیرا اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل بجا آورد آن عبادت هیچ اثر و فایده ای بر روح و قلب انسان نمی گذارد.
3. محافظت نماز از تصرف و سرقت شیطان: قرآن در وصف مؤمنین می فرماید: الذین هم علی صَلَواتِهم یحافظون»[12] مؤمنین كسانی هستند كه بر نمازهایشان محافظت و مراقبت دارند و این محافظت در تمامی حالات و مسائل و مراتب نماز است كه یكی از مهمترین مراتب، حفظ آن از تصرف غاصبانه شیطان است چنانكه می دانیم شیطان دشمن قسم خورده انسان است«فبعزتك لاُغوینكم اجمعین»[13] پس به عزت تو قسم همه آنها را گمراه می كنم مگر بندگان مخلَص .... . از این روی همواره در همه جا و همه اوقات این سارق و ره زن، در كمین مؤمنین و كالاهای ناب آنان است لذا می بایست تلاش و مواظبت كامل بر نماز و عبادات داشت.
4. نشاط و بهجت: می بایست نمازگزار وقتی و ساعتی را به نماز اختصاص بدهد كه فارغ از همه چیز باشد به گونه ای كه دارای نشاط و شادابی و تازگی باشد و هرگز در زمان خستگی و كسالت و بی حالی نماز و عبادت را بر خود تكلیف نكن در قرآن آمده«در حال مستی به نماز نزدیك نشوید»[14] كه در برخی روایات مستی را به كسالت تفسیر كرده اند.[15] امام حسن عسكری ـ علیه السّلام ـ می فرماید: هنگامی كه قلوب نشاط و بهجت دارند به آنها امانت بسپارید و وقتی كه گریزان اند آنها را واگذارید»[16]
5. حضور قلب: یكی از مهمترین آداب قلبیه كه خود مفتاح قفل كمالات و باب الابواب سعادت است حضور قلب است سخن در این باب بسیار است اما اجمالاً یكی از مراتب حضور قلب این است كه قلب نمازگزار در وقت عبادت از همه جا و همه چیز غیر از جمال حق تعالی فارغ و منصرف شود، باجان و قلب خویش خود را فقط در محضر محبوب ببیند و جز او چیزی را مشاهده نكند رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید:«خدا را عبادت كن چنانچه گویا او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند»[17]
در اهمیت حضور قلب همین بس كه روایات فراوان داریم كه نمازی و یا مقداری از نماز مقبول حق واقع می شود كه حضور قلب در آن باشد. از امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت شده كه «همانا بالا رود از نماز بنده از برای او نصف یا ثلث یا ربع یا خمس نماز پس بالا نمی رود برای او مگر آنچه را اقبال به قلب نموده است به آن و ما مأمور شده ایم به نافله ها و نمازهای مستحبی تا نقص نمازهای واجب كامل و تمام شود»[18]
6. اخلاقی در عبادات: به این معنا كه عبادت و نماز را فقط و فقط برای رضای او انجام دهد و از هر آنچه كه شائبه غیر خدائی دارد عملش را تصفیه و پاك نماید تا آنجا كه برای ترس از جهنم و یا ثواب و پاداش هم نخواند.[19]

منبع:مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه

[1] . آل عمران، آیه 64.
[2] . سوره عنكبوت، آیه 45.
[3] . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 82، ص 198.
[4] . سوره ابراهیم، آیه 31.
[5] . معارج آیات 24 و 25.
[6] . سوره نور، آیه 56.
[7] . سوره لقمان، آیه 17.
[8] . بحار الانوار، ج 69، ص391.
[9] . ر.ك، روح الله خمینی(قدس)، آداب نماز، ص 2 ـ 5، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ چاپ اول 1370.
[10] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 3، ص 90، كتاب الصلوه، ابواب المواقیت باب 3، حدیث 17.
[11] . سوره مؤمنون، آیات 1 و 2.
[12] . سوره معارج، آیه 44. همچنین سوره مؤمنون آیه 9.
[13] . سوره ص، آیات 82 و 83.
[14] . سوره نساء، آیه 43.
[15] . آداب الصلوه، ص 24.
[16] . بحارالانوار، ج75، ص 377، كتاب االروضه, باب 29، حدیث 3.
[17] . بحارالانوار، ج 74، ص 74، كتاب الروضه، باب 4، حدیث 3.
[18] . شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 2، ص 327، باب 24، حدیث 2.
[19] . ر.ك، آداب الصلوه، ص 160 ـ 179. مركز مطالعات و پژوهش هاي فرهنگي حوزه علميه

اسرار نماز در كلام امام خمینی(ره)

مقدمه:

قال علی ـ علیه السّلام ـ : «الله الله فی الصلوه فَانّها عمود دینكم.»

...

حق نماز

حق نماز اين است كه بدانى نماز ورود به درگاه خدا است و تو در نماز برابر خدا مى ‏ايستى و چون به اين علاقه

‏مند باشى شايسته است كه چون بنده ذليل در نماز باستى كه راغب و راهب و خائف و اميدار و گدا و زارى كن

است و آنچه كه برابرش ايستاده بوسيله آرامى و سربزيرى و خشوغ اعضاء و فروتنى بزرگ ميدار و تعظيم مى ‏

كند و از دل بخوبى با او راز مى‏ گويد و ميخواهد كه گردن او را از زير بار خطاها كه تو را فرا گرفتند و گناه يكه

بپرتگاه بابوديت كشاند آزاد كند^.

اگر اجازه نبود كه انسان وارد بشود بر عبادت، همه عبادات، انسان خجالت مى ‏كشيد كه بايستد در مقابل خدا

و خدا را تحميد كند، تمجيدمند، اين دعاست.تحميد و تمجيد.

ادعاى اين است كه من شناختم و انسان عاجز است از اينكه بشناسد، لكن چاره نيست چون خود گفته است،

خود او امر فرموده است و چون او امر فرموده است، همه بايد اطاعت كنند ولو اينكه قاصر هستند از اينكه تحميد

كنند خدا را، تنزيه كنند خدا را.

كلمات و اذكار نماز هر يك خلاصه ئى است كه به بخشى از معارف دين اشاره.يكند و بطور مكرر و پى در پى آن

را به ياد نمازگزار مى‏آورد.نمازى كه با تدبر در معانى و بدون سهو و غفلت گذارده شود انسان را روز بروز به

معارف الهى آشناتر و به آن وابسته‏تر مى‏سازد.

نماز درس ادب، درس پوشش و عفاف، درس وحدت، درس مراعات حقوق ديگران، درس طهارت است.

نماز گنجينه ذكر و راز است.نماز انباشته از رمزها و سرهاست.

منبع:کتاب نماز گنجينه ذکر و راز